Schuld, straf, wraak: bestraffing van ‘foute Nederlanders’

Wie was fout in de oorlog? Vanaf januari 2025 kan iedereen in het openbare Centraal Archief voor de Bijzondere Rechtspleging opzoeken wie na de Duitse bezetting wegens collaboratie voor de rechter moest verschijnen, en wie er veroordeeld werd. Maar beschuldigingen en bestraffingen van collaboratie vonden niet alleen plaats binnen de vier muren van de rechtbank. Op maandagavond 21 oktober organiseren het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies en het Stadsarchief Amsterdam tijdens de Maand van de Geschiedenis een bijeenkomst over de beschuldigingen en bestraffingen van collaboratie buiten de officiële rechtspleging om.

Let op: deze bijeenkomst is volgeboekt. Aanmelden is niet meer mogelijk.

Net zoals vandaag de dag was het ook na de Tweede Wereldoorlog niet altijd makkelijk om te beslissen wie voor zijn of haar gedragingen door de rechter veroordeeld moest worden. Heel veel beschuldigde collaborateurs werden niet veroordeeld, of kwamen zelfs nooit voor de rechter terecht. Omdat ze onterecht beschuldigd waren, omdat hun collaboratie niet ernstig genoeg werd bevonden, of omdat er niet genoeg juridisch bewijs geleverd kon worden.

Zuiveringen en afrekeningen

Lang niet alle vermeende collaborateurs werden via de ‘officiële’ Bijzondere Rechtspleging onderzocht. In de hele samenleving probeerden Nederlanders uit te zoeken wie er met de Duitsers geheuld had. Van de gemeenten die via eigen commissies ambtenaren zuiverden tot mensen die uit behoefte aan afrekening het heft in eigen hand namen. Hoe zag de beschuldiging en bestraffing van collaboratie er buiten de rechtbank uit? Vertroebelt een te juridische blik onze kijk op de geschiedenis? En hoe kijken we nu aan tegen de manier waarop Nederlanders meteen na de oorlog probeerden om te gaan met collaborateurs?

Onder gespreksleiding van Eveline van Rijswijk vertellen NIOD-onderzoekers Ewoud Kieft, Hinke Piersma en Erik Schumacher over de mensen die niet door de Bijzondere Rechtspleging veroordeeld werden, de vrouwen die op straat werden kaalgeschoren vanwege hun relaties met Duitsers, en de ambtenarenzuiveringen. Na dit gesprek is er gelegenheid om na te praten, en om samen met Eric Heijselaar stukken uit het Stadsarchief Amsterdam te bekijken waaruit we meer over deze verhalen kunnen leren.

Datum en tijd: Maandag 21 oktober, 19:30 uur (inloop vanaf 19:00 uur)
Locatie: Stadsarchief Amsterdam, Vijzelstraat 32, Amsterdam
Vragen? Neem contact op via communicatie@niod.knaw.nl

Deel deze pagina