De Hazara’s in Afghanistan: een onbekende genocide?

Eind negentiende eeuw riep de soennitische koning van Afghanistan, Abdur Rahman Khan, de jihad (heilige oorlog) uit tegen de Hazara’s in centraal Afghanistan. Tot die tijd stond de relatief geïsoleerde en autonome gemeenschap onder leiding van lokale bestuurders, de zogeheten mirs of begs. De oorlog van Abdur Rahman Khan maakte een einde aan die autonomie. De Hazara’s werden massaal afgeslacht; volgens de orale geschiedenis van het volk werd 65% van de gemeenschap in de jaren 1890 vermoord.

De oorlog had onvermijdelijk ook grote gevolgen voor de geografische verspreiding van de gemeenschap. Oorspronkelijk woonden er ook nog Hazara’s in de zuidelijke provincies van Afghanistan, met name in Kandahar en Helmand, maar naderhand was het volk vrijwel uitsluitend op de centrale hoogvlakten van het land te vinden. Tijdens het conflict werden veel vrouwen verkracht, en een aantal Hazara’s werden gevangengenomen en als slaven verhandeld. Wie kon vluchten, stak de grens met Iran of Brits India (in het huidige Pakistan) over. Als gevolg van die eerste grote buitenlandse migratie van de Hazara’s zijn er nu grote Hazaragemeenschappen in de steden Mashhad en Quetta.

Na de oorlog stonden de Hazara’s onderaan in de sociaal-economische hiërarchie van het land. Omdat veel Hazara’s tot slaaf warem gemaakt, werd de groepering door andere etnische gemeenschappen gezien als een slavenklasse, en in latere decennia als arbeidersklasse. Officieel werd de slavernij in de jaren 1920 afgeschaft door koning Amanullah Khan, de kleinzoon van Abdur Rahman Khan, maar in de praktijk werden er nog steeds slaven gehouden. Er wordt wel gezegd dat de Hazara’s destijds de goedkoopste slaven van het land waren.

Als geïsoleerde, verstoten gemeenschap met lage sociale status waren de Hazara’s voor het grootste deel van de twintigste eeuw niet vertegenwoordigd in de politiek. Die benarde positie werd nog eens versterkt toen de voormalige koning Nadir Sjah in 1933 werd vermoord door een Hazarastudent, Abdul Khaliq.

In de twintigste eeuw was Afghanistan lange tijd een monarchie, tot de laatste koning van het land, Zahir Sjah, in 1973 bij een staatsgreep werd afgezet. Onder president Daoud Khan werd daarna de Afghaanse Republiek gesticht. Achttien maanden na de moord op Khan in 1978 viel de Sovjet-Unie Afghanistan binnen. De daaropvolgende Sovjet-Afghaanse oorlog duurde bijna een decennium, tot 1989.

De Taliban werd opgericht in 1994, onder aanvoering van Moellah Omar. De naam ‘Taliban’ komt van het woord ‘ṭālib’, de term waarmee leerlingen aan de madrassa (religieuze school) van de beweging werden aangeduid. Kenmerkend voor de Taliban zijn de streng religieuze Deobandi-ideologie, Pastjoen-nationalisme en een zeer militante instelling. De extreem dogmatische interpretatie van de islamitische shariawetgeving werd overgenomen uit de dorpen waar veel van de oorspronkelijke leden vandaan kwamen. Veel Afghanen beschouwen de Taliban als een exclusieve, rechtlijnige beweging.

With their human rights abuses and use of collective punishments, the Taliban are an unforgiving and relentless force in Afghanistan. The movement appears hostile towards anyone who holds different religious or political views. As a result of this extreme cultural conservatism combined with a harsh and cruel interpretation of Islamic customs, unarmed and unsuspecting Afghan citizens are frequently subjected to punishment and retribution. Women who fail to wear the burqa as prescribed are subject to public beatings by the Taliban’s hard-line religious police force.

Als de Taliban aan de macht is, wordt er met harde hand geregeerd. Begin jaren negentig leverde dat de beweging de nodige steun op in de harde strijd tegen criminaliteit en corruptie, maar al snel rezen de wreedheden de pan uit. Het regime is een aanhanger van de filosofie ‘oog om oog, tand om tand’; er wordt vaak snel korte metten gemaakt met mensen die ‘misdaden’ plegen onder de heersende wet- en regelgeving. Een voorbeeld is de publieke executie van een vrouw die ervan werd verdacht haar man in zijn slaap te hebben vermoord, in november 1999. De rechtbanken van de Taliban zijn strenge, genadeloze, door mannen gedomineerde instituten waarbinnen extreme religieuze wetten de voorkeur krijgen boven basale mensenrechten.

Het moderne Afghanistan wordt nog altijd verscheurd door conflicten over eigendomsrechten. Etnische en religieuze groeperingen krijgen het vaak met elkaar aan de stok over grondbezit, water, voedsel of vee, of zelfs over hun plaats in de sociale hiërarchie. De verschillende etnische gemeenschappen vormen samen een ingewikkeld web van onderlinge banden. Aangezien er tot op heden geen volkstelling heeft plaatsgevonden in Afghanistan, is het niet mogelijk om een exacte samenstelling te geven van de vele etnische groeperingen. Veel van de huidige problemen in het land zijn terug te voeren op deze complexe historische en culturele factoren en legitimiteitskwesties.

De Taliban leerde snel tijdens de gruwelijke burgeroorlog. In de strijd tegen mogelijke vijanden werd er veel tijd en geld gestoken in bewapening en training. De beweging maakte gebruik van guerillatactieken en korte, hevige aanvallen op de vijand. De schietpartijen en bombardementen in dichtbevolkte gebieden joegen veel tegenstanders schrik aan en bleken een effectieve strategie. De Taliban, aanvankelijk een lokale rebellengroepering, groeide uit tot een grote nationale speler. Van 1996 tot 2001 patrouilleerden Talibanstrijders door grote steden als Herat en Kabul. In de praktijk regeerden ze het land als hun eerste islamitische emiraat.

De Taliban kwam al snel aan de macht door samen te werken met verschillende krijgsheren van de moedjahedien en, in andere gebieden, tegenstanders te intimideren. Tegen september 1995 hadden Talibanstrijders de grote stad Herat en het hele zuiden van het land in handen. In de lente van 1996 vergaarde de Talibanleiding de steun van veel Pasjtoenstammen, waardoor ze hun eerste islamitische emiraat konden uitroepen. Gezien de fundamentalistische oorsprong van de overheersers zal het niemand verbazen dat in die beginperiode veel mensen op gewelddadige wijze onderdrukt en monddood gemaakt werden. De staatstroepen en de rechterlijke macht van het regime toonden een algemeen gebrek aan medemenselijkheid. Mede dankzij dergelijke tactieken en een rechtlijnig karakter kreeg de Taliban gaandeweg heel Afghanistan in zijn macht.

Het zwaarste verzet tegen de Taliban vond plaats in de noordelijke regio’s van het land, waar lokale opstandelingen gesteund werden door Iran, Rusland en India, die de Taliban zagen als een bedreiging voor de regionale stabiliteit. Ondertussen stuitte de heersende partij ook op moeilijkheden in Centraal-Afghanistan, waar Hazara’s de scepter zwaaiden, in plaats van Pasjtoen-krijgsheren. De Hazara’s in Hazarajat waren een natuurlijke bondgenoot voor het Westen in de strijd tegen de Taliban. Beide partijen hadden er immers baat bij om de extremistische militanten uit deze regio’s te verdrijven of op zijn minst hun invloed te beperken. Uiteraard is de relatie tussen de Hazara’s en de Taliban daardoor nog verder verslechterd.

In jaunari 2001, in Centraal-Afghanistan, tijdens het eerste islamitische emiraat van de Taliban, werd de Hazaragemeenschap opgeschrikt door de massaslachting bij Yakaolang. Dit bloedbad, de eerste geplande en gestructureerde massale aanval van de Taliban op de lokale Hazarabevolking, was een reactie op de steun van de Hazara’s bij een korte opleving van Hezb-e Wahdat, waarbij Wahdat binnen een paar dagen enkele Talibanstrijders had geëxecuteerd. Het gebied was echter al snel heroverd door de Taliban, en de Hazararebellen en de lokale bevolking kregen het zwaar te verduren. Tijdens de slachting bij Yakaolang, die een aantal dagen duurde, had de Taliban het speciaal op Hazaramannen, -vrouwen en -kinderen gemunt. Minstens driehonderd ongewapende mannen en een aantal vrouwen en kinderen werden vermoord, in een reeks individuele en standrechtelijke executies.

Op 23 juli 2017 werd een groep hoogopgeleide Hazara’s in dienst van het ministerie van Mijnen het slachtoffer van een bomaanslag van de Taliban in het centrum van Kabul. Acht ambtenaren kwamen om en zevenentwintig raakten gewond. Hun bus werd getroffen toen een magnetische bom, die vastzat aan een minibusje in de buurt, tot ontploffing werd gebracht. De chaos werd nog groter na een tweede explosie, veroorzaakt door een zelfmoordterrorist die zichzelf op enkele meters van de bus opblies. Vervolgens werd de bus direct geraakt bij een derde explosie, waarbij nog eens zeven burgers het leven lieten en ten minste twintig anderen gewond raakten.

De Taliban eiste de verantwoordelijkheid op voor de eerste bom, maar ontkende betrokkenheid bij de andere twee. Die waren volgens de groepering het werk van IS. IS eiste de verantwoordelijkheid op voor twee explosies, zonder te specificeren welke. Volgens de Taliban waren twaalf buitenlandse agenten het doelwit geweest van de autobom, maar het leek toch vooral op een doelbewuste aanslag op de hoogopgeleide etnische Hazara’s aan boord.

Op 5 augustus 2017 werkten de Taliban en IS kortstondig samen aan een operatie waarbij tientallen Hazara’s in het dorp Mirza Walang in Sar-e-Pul werden vermoord. Volgens een onderzoek van de VN kwamen minstens zevenentwintig burgers om het leven, waaronder een vrouw, vier tienerjongens en dertien mannen van in de zestig. Afghaanse overheidsfunctionarissen schatten het aantal slachtoffers op ten minste vijftig.

Het is nog altijd onduidelijk waarom de Taliban en IS samenwerkten aan de aanval. Al Jazeera meldde de twee partijen een wraakactie hadden uitgevoerd na een lokaal conflict met een Afghaanse overheidsmilitie, gesteund door Hazara’s. De Taliban ontkende dat het de hulp van IS nodig had gehad om het dorp in te nemen en beweerde tevens dat bij de aanval geen burgerslachtoffers waren gevallen.

Op 8 mei 2021 werd met een beschuldigende vinger naar de Taliban gewezen na een bomaanslag op Sayed al-Shuhada, een openbare middelbare school in de wijk Dasht-e Barchi in Kabul, waar de Hazara’s de meerderheid vormen. Net op het moment dat de meisjesleerlingen het gebouw verlieten in hun vastenpauze tijdens de ramadan, ontplofte er een krachtige bom voor de ingang van de school. Kort daarop volgden nog twee explosies, en er werden mortieren afgevuurd op een gedeelte waar veel leerlingen stonden. Zo’n honderd burgers, voornamelijk jonge Hazarameisjes, raakten gewond bij de aanval. Zestig mensen kwamen om het leven. Een week eerder waren eenentwintig kinderen omgekomen bij een bomaanslag in de provincie Logar, net ten zuiden van Kabul.

Deze slachting was een van de afschuwwekkendste en bloederigste aanvallen op de Hazara’s in jaren. De toenmalige president van de Afghaanse republiek, Ashraf Ghani, gaf de Taliban de schuld. De Taliban schoof de schuld op zijn beurt door naar het terreurnetwerk van IS, dat in de maanden daarvoor verschillende aanslagen had gepleegd op scholen en universiteiten. Deze aanslag vond echter plaats kort nadat de westerse landen hun vertrek uit Afghanistan hadden aangekondigd. Sinds dat moment was de Taliban weer harder gaan roepen dat meisjes van scholen geweerd moesten worden, wat velen deed vermoeden dat de beweging wel degelijk achter dit bloedbad zat.

Na de aankondiging van de terugtrekking van de westerse strijdkrachten uit Afghanistan in 2021, onder het bewind van de Amerikaanse president Biden, heroverde de Taliban Afghanistan en riep een islamitisch emiraat uit. De politieke omwenteling ging gepaard met de terugkeer van brute onderdrukking, de afwijzing van fundamentele mensenrechten, ultraconservatief traditionalisme en fundamentalistische culturele denkwijzen en straffen.

De toekomst van de Hazara’s, in de steek gelaten door de internationale gemeenschap, ziet er allesbehalve rooskleurig uit. Vanwege zijn geografische en demografische positie in een van de armste, minst geïndustrialiseerde, afhankelijkste en kwetsbaarste regio’s van het land, is het volk extra gevoelig voor humanitaire crises als droogte en voedseltekorten. De beperkte internationale hulp aan Afghanistan komt meestal niet bij de Hazaragemeenschap terecht.

Voor de Taliban weer aan de macht kwam in augustus 2021 maakten de Hazara’s zich al zorgen over hun veiligheid als de internationale strijdkrachten eenmaal vertrokken waren. Hoewel de Taliban beweerde dat zijn ideologie sinds de jaren 90 was veranderd, was er niets dat daarop wees. Nog voor de machtsovername in de zomer van 2021 een feit was, bleek dat de zorgen van de Hazara’s niet ongegrond waren.

De diasporagemeenschap van Hazara’s in het Westen zet zich bijzonder actief in om het bewustzijn over mensenrechtenschendingen tegen hun gemeenschap te vergroten en de voortdurende vervolging aan de kaak te stellen. Er wordt gelobbyd bij politici om meer gedaan te krijgen voor het Hazaravolk en via sociale media worden demonstraties georganiseerd, ‘Twitterstormen’ ontketend en informatie gedeeld over de onderdrukking van de Hazara’s.

Een van de populairste initiatieven is de campagne ‘Stop Hazara Genocide’, die online zeker sinds de terugkeer van de Taliban in 2021 op veel steun kan rekenen. Op Twitter/X wordt de hashtag #StopHazaraGenocide niet alleen vaak gebruikt in de nasleep van aanslagen op Hazara’s in Kabul, maar ook bij het herdenken van eerdere aanslagen of als er evenementen worden georganiseerd rond de Hazaravervolging. De slogan komt vaak voorbij op bordjes tijdens Hazara- of Afghanistan-gerelateerde demonstraties. In de gemeenschap wordt er doelbewust voor gekozen om de aanvallen op de Hazara’s niet als massamoord, maar als genocide aan te duiden, gezien de ‘intentie tot vernietiging’ van de gemeenschap in de jaren 1890, en sinds 2016 door IS en de Taliban.

In november 2022 werd de gemeenteraad van het lokale bestuursgebied Greater Dandenong City, net buiten Melbourne in Australië, ‘het eerste overheidsorgaan ter wereld dat de genocide op de Hazara’s erkende’. Ook in Groot-Brittannië zijn Hazara’s op hun lokale volksvertegenwoordigers afgestapt. Dankzij die betrokken, actieve houding hebben politici in het Britse parlement sinds 2021 een aantal keer geprobeerd de doelbewuste aanvallen op de Hazara’s in Afghanistan bespreekbaar te maken. Een belangrijk doel van de diasporagemeenschap is om de Hazara’s als kwetsbare gemeenschap te laten aanmerken, om de opvang van vluchtelingen in het buitenland te faciliteren.