%20(002).jpg?itok=Td82NsEb)
(graffiti: 'foreign agent' USA'), Moskou, 2013. Foto Nanci Adler
Re-membering Memorial: The Ongoing Battle for Memory in Russia
Eind december 2021, dertig jaar na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, besloot het Openbaar Ministerie van de Rusland de International Memorial Society, een Russische NGO, te liquideren. Enkele dagen later werd ook de afdeling Mensenrechten van de organisatie gesloten. Dit was het hoogtepunt van Memorial's jarenlange touwtrekkerij met de staat over hoe het verhaal van het stalinistische verleden verteld moest worden. Dit onderzoek richt zich op de geschiedenis en het leven (of zoals Russen zouden zeggen, het lot) van Memorial. Het is gebaseerd op, onder andere, meer dan 30 jaar veldwerk in Rusland, interviews met de oprichters en achterban van Memorial, en analyse en observatie van de beweging en de tijd waarin Memorial opereerde, evenals het resultaat van hun missie. Deze studie herinnert de oprichters en de achterban van Goelag-overlevenden aan hun analyses, aspiraties, hoop en angsten uit het verleden.
Prof. Dr. Nanci Adlers onderzoek naar Memorial begon in 1988, toen de maatschappelijke organisatie steun begon te krijgen voor haar missie om een monument op te richten voor de slachtoffers van het stalinisme. In de periode van 1987 tot de ineenstorting van de Sovjet-Unie in 1991 vestigde Memorial een kantoor in Moskou. Het voorzag in een ontvangstruimte waar overlevenden van de Goelag terecht konden om hun verhalen te delen en juridische hulp te vragen bij het aanvragen van rehabilitatie. Tegelijkertijd legde Memorial een archief aan van duizenden memoires, brieven en andere getuigenissen en breidde het uit naar meer dan 200 steden in de Sovjet-Unie. Bovendien slaagde de organisatie er in 1990 in om een monument op te richten voor de slachtoffers van het stalinisme.
De strijd om de herinnering van het verleden leek beheersbaar, zelfs bemoedigend, gezien het vermogen van Memorial om te blijven bestaan, zelfs onder het Sovjetregime. Hoe zou de herinnering er voor de volgende generatie uitzien, voor degenen die in het post-Sovjettijdperk geboren waren? De slinkende groep van overlevenden uit de kampen stelde zich voor dat de generatie na de Sovjet-Unie in staat zou zijn om de misdaden van het vorige regime onder ogen te zien. Met de hoop die werd gewekt door de val van de Berlijnse muur, de afrekening van Oost-Europa met zijn communistische verleden en de ineenstorting van de Sovjet-Unie, konden waarnemers zich niet voorstellen dat Memorial zelf binnen iets meer dan een generatie het slachtoffer zou worden van staatsterreur.
