Archeologie van vernietiging
Opgravingen in Sobibor
Tussen 2000 en 2017 voerden archeologen meerdere onderzoek campagnes uit op het terrein van het voormalig vernietigingskamp Sobibor. Het NIOD brengt in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) een interdisciplinaire groep wetenschappers bijeen om een wetenschappelijke bundel en een publieksboek samen te stellen waarin de archeologische onderzoekingen vanuit meerdere perspectieven worden belicht. Het project wordt in maart 2024 afgesloten met een internationaal congres.
Sobibor was één van de drie ‘Aktion Reinhardt Kampen’ en in gebruik tussen mei 1942 en oktober 1943. Naar schatting zijn er 180.000 mensen, overwegend Joods, omgebracht, onder wie ruim 34.000 Joden uit Nederland. Na de opstand van 14 oktober 1943 besloot de SS het kamp te liquideren en alle sporen uit te wissen.
De archeologie van Sobibor kent ondertussen een lange geschiedenis. In de periode 2000-2007 werden ‘non-invasieve’ archeologische methoden toegepast om het kampterrein in kaart te brengen. Daarna volgden grote opgravingen die door een internationaal team van onderzoekers werden uitgevoerd en incidenteel zijn voortgezet tot 2022.
De directe aanleiding voor dit onderzoek waren de plannen voor de bouw van een nieuw museum en de herinrichting van het terrein als herinneringsplek. Sobibor geldt als het eerste vernietigingskamp waarvan een substantieel deel, inclusief de gaskamers en de route daar naartoe, door middel van moderne archeologische technieken is blootgelegd. Ook werden er tienduizenden voorwerpen gevonden.
De aanleiding, het verloop en de resultaten van het archeologisch onderzoek in Sobibor roepen veel vragen op. Dit speelt zowel bij nabestaanden van de slachtoffers, omwonenden en andere persoonlijk betrokkenen, als bij specialisten op het terrein van archeologie, Holocaust studies, en erfgoed/musealisering. Om die reden is een internationale groep van archeologen, historici, erfgoed- en museumspecialisten bijeengebracht, die vanuit de eigen expertise licht werpen op de archeologische onderzoekingen.
De wetenschappelijke bundel wordt op 14 maart 2024 gepubliceerd en zal gepaard gaan met een eendaags congres in Amsterdam. Daarnaast worden de bevindingen van het onderzoek vertaald naar een publieksboek dat eveneens op die datum verschijnt. Dit publieksboek presenteert en bouwt voort op de belangrijkste archeologische bevindingen en geeft zo een nieuw inzicht in de geschiedenis van Sobibor, de omgang met de historische plek en de veranderende herinneringscultuur.
Dit project loopt tot en met voorjaar 2024.
