Heeft het NIOD informatie over het verzet in Nederland?

Het NIOD heeft vele boeken en artikelen over het verzet in Nederland. Ook is in verschillende archieven informatie te vinden over het verzet. Het is echter niet eenvoudig om over individuele verzetsmensen informatie te vinden (tenzij het om ‘kopstukken’ ging), omdat tijdens de oorlog uiteraard geen ledenbestand van het verzet werd bijgehouden en men na de oorlog vaak niet meer de behoefte had om persoonlijke ervaringen op papier te zetten.

Publicaties

In de bibliotheek van het NIOD zijn vele boeken en artikelen te raadplegen over het verzet in Nederland. In de bibliotheekcatalogus kan op trefwoord naar relevante publicaties worden gezocht.

Een goed algemeen overzicht van het verzet wordt gegeven in het boek En verpletterd wordt het juk: verzet in Nederland 1940-1945 van C.M. Schulten (Amsterdam/Den Haag 1995).

Over de meeste grote verzetsgroepen zijn goede studies verschenen, die allemaal in de bibliotheek van het NIOD te raadplegen zijn. Enkele van de meest bekende boeken zijn:

De geschiedenis van de Ordedienst: mythe en werkelĳkheid van een verzetsorganisatie van J.W.M. Schulten (Den Haag 1998)
Het grote gebod: gedenkboek van het verzet in LO en LKP (Kampen, 1e dr. 1951, 3e ongew. dr. 1979)
De Binnenlandse Strĳdkrachten van G.J. van Ojen (Den Haag 1972)

Informatie over door het verzet uitgevoerde liquidaties is te vinden in Recht op wraak: liquidaties in Nederland 1940-1945 van Jack Kooistra en Albert Oosthoek (Leeuwarden 2009).

Een schat aan informatie over de op de Eerebegraafplaats te Bloemendaal rustende personen, vrijwel altijd omgekomen als direct gevolg van verzetsactiviteiten, biedt het boek De Erebegraafsplaats te Bloemendaal van Peter H. Heere en Arnold Th. Vernooij (Den Haag 2005).

Over de ondergrondse pers bestaat een bibliografie waarin naast een beschrijving van de bladen ook veel namen van personen te vinden zijn: Lydia E. Winkel, De ondergrondse pers, 1940-1945 (3de druk, geheel herzien door Hans de Vries, Utrecht 1989). De bladen zelf zijn in de studiezaal van het NIOD te raadplegen, en ook digitaal op de krantenwebsite van de Koninklijke Bibliotheek.

Archieven

In boeken en knipsels staan soms gegevens over individuele verzetslieden, maar vaak ook niet. Wilt U iets van individuele personen weten, dan is het beter om archiefonderzoek te doen. Het is echter niet eenvoudig om over individuele verzetsmensen informatie te vinden (tenzij het om ‘kopstukken’ ging), daar tijdens de oorlog uiteraard geen ledenbestand van het verzet werd bijgehouden en men na de oorlog vaak niet meer de behoefte had om persoonlijke ervaringen op papier te zetten.

Is de betrokkene als gevolg van verzet overleden, dan kan de Erelijst van Gevallenen een informatieve bron zijn. Op de Erelijst staan de namen van zo’n 18.000 Nederlanders vermeld die in de gewapende strijd tegen de Duitse of Japanse bezetter, in het verzet, of als bemanning der koopvaardij zijn omgekomen. De aanvraagformulieren waarop nabestaanden de gegevens van hun omgekomen familieleden of vrienden voor de Erelijst konden opgeven zijn te vinden in het archief van het NIOD, collectie 245 (‘Erelijst van Gevallenen - aanvraagformulieren’). Wij bezitten niet van alle personen op de Erelijst een formulier.

Daarnaast is er bij het NIOD een ruime sortering aan andere archieven waarin over vele personen gegevens te vinden zijn. Van deze relevante archieven is weliswaar meestal een goede digitale inventaris beschikbaar, maar deze toegangen bevatten in de meeste gevallen geen namenindex. Onze belangrijkste collectie van een verzetsorganisatie, het archief van de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers en Landelijke Knokploegen (LO/LKP) (collectie 251a), is bijvoorbeeld geografisch geordend en niet op naam toegankelijk gemaakt (zie met name de inventarisnummers 1 t/m 50 en 187 t/m 233). Deze collectie is gedigitaliseerd en kunt u ook thuis raadplegen. Via doorklikken in de inventaris kunt u de scans openen.

Het volgende thematische overzicht bevat links naar de NIOD-collecties met betrekking tot het verzet. Genoemde collecties zijn ter inzage in de studiezaal van het NIOD:

Tevens beschikken wij over vele zogenaamde Documentatie II dossiers (collectie 249) met betrekking tot het verzet, bijv. over de Ordedienst (OD) (dossiers 249-582 en 249-583), de Persoonsbewijzen Centrale (dossier 249-618), de Geuzen (dossier 249-272), de Groep Fiat Libertas (dossier 249-285A), de Groep Westerweel (dossier 249-296A), de Groep 2000 (dossier 249-295), het Artsenverzet (dossier 249-64) en het Studentenverzet (dossiers 249-791, 249-792 en 249-792A).

Arrestanten/processen

Bij het NIOD bevinden zich, voor zover bewaard gebleven, gegevens over (verzets)mensen die tijdens de bezettingsjaren zijn opgepakt. Soms betreft het alleen maar een summiere registratie bij de Duitse officier van justitie, in andere gevallen zijn er processtukken bewaard gebleven, die meer inzicht geven over de aard van verzet en de veroordeling door een Duitse rechtbank in Nederland. Deze stukken zijn toegankelijk gemaakt middels een database. Voor meer informatie kunt u terecht bij de baliemedewerker van de studiezaal.

Van personen die zijn veroordeeld tot een tuchthuisstraf bezitten wij een archief met zogenaamde Personalakten (collectie 214). De namen van deze personen kunt u vinden in de inventaris.

Andere archiefinstellingen

Het archief van de Ordedienst en de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten berust bij het Nationaal Archief (NA) in Den Haag. Dit archief bevat een grote serie persoonsdossiers van leden van de BS en het Militair Gezag, zie de inventaris van archief 2.13.137 via de website van het NA.

In het Gedenkboek Verzetsherdenkingskruis: waarin opgenomen: register dragers verzetsherdenkingskruis (Alphen aan den Rĳn: Samsom, 1985) worden de namen genoemd van diegenen die in de jaren ’80 het Verzetsherdenkingskruis hebben ontvangen. De aanvraagformulieren en overige stukken waarop de toekenningen van deze verzetsonderscheiding zijn gebaseerd berusten bij het Nationaal Archief (zie inventaris archief 2.13.227).

In 1946 reikte de Amerikaanse regering onderscheidingen uit aan Europese burgers die tijdens de Tweede Wereldoorlog hulp hadden verleend aan geallieerde piloten. Het onderzoek ten behoeve van de uitreiking werd destijds verricht door de Military Intelligence Service, Escape and Evasion Section. De archieven van dit onderdeel van het Amerikaanse leger worden bewaard door de National Archives and Records Administration in Maryland, Amerika (archief 498.3). Deze zogeheten Helpers’ Files kunnen informatie bevatten over onderscheiden personen. Aan het opvragen van kopieën bij deze instantie zijn kosten verbonden. Zie archief 498.3.

Deel deze pagina