Heeft het NIOD informatie over nazikampen en gevangenissen?
In de afgelopen jaren heeft de historicus Nikolaus Wachsmann twee algemene overzichtswerken over kampen en gevangenissen onder het nazi-regime gepubliceerd: KL: een geschiedenis van de naziconcentratiekampen (Amsterdam 2015, vert. van 'KL: a history of the Nazi concentration camps') en Hitler's prisons: legal terror in Nazi Germany (New Haven [etc.] 2004). Specifiek over Nederlandse gevangenissen tijdens de Duitse bezetting gaat: Ralf Futselaar, 'Gevangenissen in oorlogstijd: 1940-1945' (Amsterdam 2015).
Kampen in Nederland
Bij het NIOD is over kampen in Nederland het meeste archiefmateriaal aanwezig. De inventarissen van de archieven van de kampen Westerbork, Amersfoort, Vught, Ommen en Schoorl zijn via de website in te zien.
Een landelijk overzicht van de archieven en collecties die betrekking hebben op de kampen Amersfoort, Vught, Westerbork, Ommen en Schoorl tijdens de Duitse bezetting is te bekijken op www.kamparchieven.nl. Via deze website zijn, behalve de NIOD-inventarissen van de genoemde kampen, ook de relevante inventarissen van negen andere archiefinstellingen te raadplegen.
Over de gijzelaarskampen Haaren en Sint Michielsgestel is materiaal te vinden in NIOD collectie 250j, ‘Gijzelaarskampen’.
Ook over de Joodse ‘tehuizen’ De Schaffelaar en De Biezen in Barneveld is bij het NIOD materiaal aanwezig, onder andere in collectie 250b, ‘Gevangenissen in Nederland’, inventarisnummers 64 t/m 82, en in collectie 101b, ‘Afdeling Kabinet van de Secretaris-Generaal’, inventarisnummers 151 t/m 501. Zie verder ook de vraag: Heeft het NIOD informatie over de Jodenvervolging?
Gevangenissen in Nederland
Ook over een aantal gevangenissen in Nederland hebben wij materiaal. De bekendste zijn het zogeheten Oranjehotel in Scheveningen en de gevangenissen aan het Wolvenplein en de Gansstraat in Utrecht. Zie voor een overzicht van ons archiefmateriaal over deze detentieoorden de inventaris van collectie 250b, ‘Gevangenissen in Nederland’.
De archieven van gevangenissen en huizen van bewaring worden doorgaans bewaard in de desbetreffende provinciale archieven. Voor de archieven van gevangenissen en huizen van bewaring in Amsterdam kunt u bijvoorbeeld contact opnemen met het provinciale archief van Noord-Holland (het Noord-Hollands archief), dat in Haarlem is gevestigd. Veel van de gevangenisarchieven uit de Duitse bezetting zijn echter aan het einde van de oorlog vernietigd. Het Noordhollands Archief beheert dan ook alleen bestanden van de Amsterdamse gevangenissen voor zover dat gevangenen betreft die daar verbleven op basis van het Nederlandse strafrecht.
Kampen en gevangenissen buiten Nederland
Het NIOD beschikt ook over materiaal met betrekking tot concentratiekampen buiten Nederland. In collectie 250k (‘Concentratiekampen buiten Nederland’) zijn diverse dossiers te vinden over de kampen Auschwitz, Bergen-Belsen, Buchenwald, Dachau, Flossenburg, Groß-Rosen, Mauthausen, Mittelbau-Dora, Natzweiler, Neuengamme, Ravensbrück, Sachsenhausen, Sobibor en Theresienstadt. Een andere relevante NIOD-collectie over kampen en gevangenissen buiten Nederland is 250d, ‘Kampen en gevangenissen’. Deze collectie bevat thematisch geordend materiaal, waaronder een groot aantal persoonlijke getuigenissen van voormalige gevangenen (met name inventarisnummers 90 t/m 1219).
Jules Schelvis (1921-2016), zelf overlevende van de Holocaust, heeft het bronnenmateriaal van zijn onderzoek naar het vernietigingskamp Sobibor aan het NIOD geschonken: collectie 804, ‘Onderzoek - Vernietigingskamp Sobibor'. Op de website sobiborinterviews.nl zijn interviews met voormalige gevangen uit kamp Sobibor te bekijken.
Het onderzoeksarchief naar Theresiënstadt van dr. H.G. Adler (1910-1981) werd in 1990 aan het NIOD geschonken: collectie 250n, Adler, dr. H.G.
Het archief van het 'Afwikkelingsbureau Concentratiekampen' (ABC), NIOD collectie 250m, bevat onder andere vele aanvragen voor extra levensmiddelenbonnen, kledingbonnen, of andersoortige ondersteuning van uit buitenlandse kampen en gevangenissen teruggekeerde gevangenen (inventarisnummers 61 t/m 110). In deze aanvragen wordt door de teruggekeerden doorgaans summier vermeld in welke kampen en/of gevangenissen zij hebben gezeten. In het archief van het ABC zit tevens materiaal over de opsporing van vermisten. Over de opsporing van vermisten zijn tevens documenten aanwezig in NIOD collectie 250d (‘Kampen en gevangenissen’).
Overige websites
Inhoudelijke informatie over de kampen en gevangenissen in Nederland kunt u tevens vinden op de sites van de nationale monumenten Kamp Amersfoort, Kamp Vught, van herinneringscentrum Kamp Westerbork, van de Gedenkplaats Haaren en van de Stichting Oranjehotel. Een informatieve website over de diverse joodse werkkampen in Noord- en Oost-Nederland is
www.joodsewerkkampen.nl. In www.oorlogslevens.nl kunt u zoeken naar oorlogsbronnen over personen tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Via de site Arolsen Archives kunt u op naam zoeken in de gedigitaliseerde bestanden van bewaard gebleven Duitse kamparchieven.
Digitale wegwijzers met betrekking tot oorlogsgerelateerde archieven, waarbij gezocht kan worden in de collecties van het NIOD en van vele andere instellingen, zijn www.oorlogsbronnen.nl en www.oorlogsgetroffenen.nl.